Acteren om te ontsnappen
Een jaar of twee geleden kreeg ik een boekje van Toneelgroep Amsterdam. Daarin stonden hun plannen voor het seizoen. Ook stonden er uitspraken genoteerd van acteurs en actrices van het gezelschap. Ze vertelden over waarom spelen voor hen belangrijk is. Wat me opviel is dat ze vrijwel allemaal zeiden dat spelen hen hielp aan de werkelijkheid te ontsnappen.
Het riep allerlei gedachten bij me op. Aan de ene kant herkenning. Veel acteurs zijn menselijke sponsen. De gevoeligheid waarmee ze zichzelf kunnen doordrenken met verhalen, beleving, worstelingen en gevoelens van anderen levert een grote betrokkenheid op, die, gecombineerd met het gebrek aan invloed van elk mens op het lijden in de wereld, een lijden aan het leven kan opleveren. Logisch dat je daaraan wilt ontsnappen.
Aan de andere kant verwondering. Als we aan de werkelijkheid willen ontsnappen, waar maken we dan theater over? Waar moeten films dan over gaan?
Acteren om het leven te benaderen
Door te spelen ontsnappen aan de werkelijkheid is precies het tegenovergestelde van wat ik doe met trainingsacteren. Daarmee dring ik diep, diep tot de werkelijkheid door. Ik nader de realiteit tot op de huid.
Ik kom
- daar waar de hypotheken verkocht worden;
- daar waar stopwatches verzorgenden en verplegenden achtervolgen;
- daar waar met liefde en creativiteit contact wordt gemaakt met mensen met Alzheimer;
- daar waar gesprekken plaatsvinden met mantelzorgers over de zorgen die zij verrichten en de zorgen op hun schouders;
- daar waar onderwijzers en docenten tien-minuten-gesprekken voeren met ouders over kinderen die excelleren of juist niet meekomen, kinderen die zorgen geven;
- daar waar ontslaggesprekken worden gevoerd;
- daar waar mensen zich staande houden in complexe, bestuurlijke stroperigheid en in politieke spanningsvelden;
- daar waar mensen zich ontwikkelen en verbeteren, groeien in hun werk;
- daar waar hoogleraren studenten begeleiden en met collega’s tot overeenstemming moeten komen over prestaties;
- daar waar slachtoffergesprekken worden gevoerd;
- daar waar een medewerker de moed heeft verzameld om tegen een vertrouwenspersoon te vertellen dat hij wordt gepest op het werk;
- daar waar een leidinggevende de kracht verzamelt om op een goede manier feedback te geven;
- daar waar collega’s de variëteit in hun team ontdekken en met de lusten en de lasten daarvan omgaan;
- in de spreekkamer van de huisarts waar slecht nieuws wordt geïncasseerd, waar mensen gemotiveerd worden gezonder te leven, een verslaving op te geven, therapie vol te houden;
- daar waar mensen tot aankopen worden verleid;
- daar waar woedende, agressieve reizigers een uitdaging vormen om professioneel te handelen;
- daar waar medewerkers hun toekomst vertalen in targets en competenties;
- waar mensen een baan verwerven;
- waar conflicten worden bemiddeld;
- en en en.
Middenin de wereld. Waar duidelijk is dat drama zich niet beperkt tot goden en godinnen, koningen en koninginnen, niet tot Victoriaanse tijdperken of andere benauwenissen, niet tot oorlogen of liefdesgeschiedenissen.
Middenin de wereld. En dat is waar ik graag ben.
Diep in de werkelijkheid zijn als speler, vraagt om spel dat de realiteit zo dicht mogelijk nadert. De andere ‘spelers’ zijn immers geen acteurs. Ze zijn zichzelf in hun eigen leven en willen zichzelf zijn, zonder het gevoel te hebben zich anders te moeten voordoen.
Hoe dichter de trainingsacteur de werkelijkheid benadert, hoe sneller het gat wordt gedicht tussen acteur en de anderen. Een intense leersituatie ontstaat, waarin mensen al handelend hun eigen werkelijkheid vormgeven. En daarop kunnen reflecteren. Erin kunnen experimenteren. En waarbinnen ze kunnen kapitaliseren op hun eigenschappen en vermogens.
Liefde voor trainingsacteren
Al sinds mijn allereerste ervaringen met acteren in levensechte situaties, ruim twintig jaar geleden, ben ik geraakt door het proces dat ontstaat. De samenwerking tussen trainingsacteur en de ander, die in zijn eigen leven(swerkelijkheid) staat en waarbinnen de trainingsacteur met zijn gedrag en beleving een voorstelbare waarheid wordt. Iemand die in de werkelijkheid voorkomt of voor kan komen. Iemand die de kern van de situatie helpt oproepen, en een appel doet op gedrag en emoties bij de ander.
Het blijft me boeien te zien hoe mensen op kunnen gaan in de nagebootste situatie en hierin te gaan handelen, experimenteren en creatief te worden. Het ontroert wanneer mensen door het spel steeds meer in en achter de werkelijkheid zien, doordat de situatie even stilgezet kan worden, van meerdere kanten bekeken wordt, door er tegenaan te schoppen, erom te lachen of door iets uit te proberen waar ze nooit aan hadden gedacht. En het maakt ronduit gelukkig wanneer mensen vrijheden ontdekken die ze nog niet eerder hebben ervaren. Vrijheid om dingen anders te zien, anders te doen en anders te beleven.
Levensechtheid leren
In de Opleiding Acteur in het Bedrijfsleven van WWLA geven we vele soorten lessen om het vak van trainingsacteur te leren. De rode draad: eerlijk spel. Impactvol door een hoog werkelijkheidsgehalte. Spel dat bestaat uit gedrag, uit belangen die dat gedrag aansturen, uit bijpassende gedachten, beleving en logica, voortkomend uit het existentiële bewustzijn over: ‘wat betekent het voor mij als ik dit gedrag zou moeten opgeven?’
Spel waardoor je een waarachtig en impactvol klankbord bent voor de ander, die in zijn eigen, echte leven zit.
Geen publiek dat op een tribune zit, of in een bioscoopzaal. Geen toeschouwer die blij is dat hij jouw personage niet is, en opgelucht dat hij niet de problemen heeft die de toneelpersonages uitvechten, of die verlangt naar een ander leven dan het eigen leven (‘net als in de film, ik wil het, net als in de film’).
Wel mensen die midden in hun leven staan, waar je als trainingsacteur al spelend deel van uitmaakt; vele levens levend. Middenin de werkelijkheid. Middenin de wereld.
De Spelles. In werkelijkheid.
Een van de lessen in de WWLA Opleiding om het wezen van je spelerschap te ervaren is De Spelles. Spelen, los van alle modellen, theorieën en rollenspelsituaties.
Ik vraag de WWLA studenten: kies een film-/televisie- of toneelscène die je raakt. Beschrijf de scène en vertel waarom die je raakt. Ik schrijf vervolgens de scènes van iedereen om naar een soloscène. Ik zorg dat er veel in zit: achtergrond, motieven, momenten om te zien, te horen, te incasseren, te reageren. Ik kies twee muzieknummers, een voor het begin en een voor het eind. Nummers die de studenten nog niet hebben gehoord en waardoor ze zich op de dag van De Spelles kunnen laten beïnvloeden, ontregelen en voeden.
Kortom, een rijke spelsituatie, met een raamwerk om organisch van het ene naar het andere moment te gaan. Natuurlijk, beweeglijk, vanzelfsprekend en intens. Geen vlucht uit de werkelijkheid, maar ontdekken dat spelen intensief en bewust leven is. Diep de werkelijkheid in. Die je daarna weer los mag laten.
Een speeltuin.
“Het was heerlijk,” hoorde ik meerdere deelnemers zeggen na De Spelles van afgelopen vrijdag. De vijfde in ons vijfjarig WWLA-bestaan.
En dat was het. Een bijzondere dag. Waarin spelers vrijheid en ruimte van handelen ontdekten binnen het spelen.
Spelen. Een vrijplaats.
Voor spelers.
En voor mensen die geen acteur zijn.
Liked this post? Follow this blog to get more.
Wat een mooi vak.
Ik heb goede herinneringen aan leren met een trainingsacteur.
Interculturele communicatie van Hans Kaldenbach, de vervolgopleiding, waar we mochten uitproberen. Ik had erg veel aan de feedback van de trainingsacteur, en had geen moment het dit-is-maar-een-rollenspel gevoel.
Het is een fantastische beschrijving van jouw werk, jouw passie.
In mijn therapie aan den lijve de kracht van trainingsacteren gevoeld. Een fantastische trigger om diep verscholen emoties, gedrag en meningen zichtbaar te maken. Erg veel aan gehad in verschillende settings, bijvoorbeeld familieopstelling. Geen ontsnappen aan, midden in het leven, soms hand in hand met de dood, die niet genoeg berouwd was.
Mooi vak heb jij! Mooi om er een inkijkje in te krijgen.
Prachtige reactie, Ruud, dank je wel voor het delen. Je schrijft indringend over de impact van het werken met trainingsacteren. Maakt me trots op de collega’s die je hebt ontmoet.
Dank je wel voor je fijne reactie, Jacob Jan. Via Twitter spraken we elkaar nog even verder – hoe goede feedback lang bij je kan blijven en je kan voeden. Erg mooi om te horen.
Gisteravond lukte het niet. Nu opnieuw gelezen. En – ten dele – nu wel begrepen.
Liefde voor het werk. Vak. Dat is wat ik zie. Mooi hoor. En zo fijn om geluk te ervaren als het ander goed (lees: beter, vrijer) gaat! Herkenning. Ik vergelijk het maar een beetje met wat ik voel als ik collega’s in mijn team mag helpen in hun ontwikkeling, zelfvertrouwen of whatever.
Dat stuk over die Spelles. Daar krijg ik geen vinger achter. Begrijp niet wat je doet met die studenten. Of wat die studenten nu precies bij zichzelf ‘ontdekken’. Anders dan het plezier van het spelen.
Ik moet bekennen dat ik in tegenstelling tot Jacob Jan dat rollenspel-perspectief eigenlijk nooit uit mijn systeem krijg. Of erger nog, dat het onderweg mijn werkelijkheid is geworden. Afgelopen najaar nog ervaren met lesgeven aan een ‘lastige klas’. Ik raak dan in de knoop. En kom daar niet meer uit.
Iets dergelijks in de prive omstandigheden met zoiets als een familieopstelling die Ruud noemt ken ik niet. In zakelijke sferen wel eens zoiets dergelijks meegemaakt. Dat mocht helaas niet landen. Ik begreep niks. Vond niks. Voelde niks.
Dank voor je blog. Ik begin steeds stukje bij beetje te snappen hoe eea werkt in dat vak van jou. Mijn belangrijkste cliffhanger na dit blog. Het boeit niet wie of wat jij speelt. Ik heb altijd Loes tegenover mij. Wel zo prettig.
Steven, dank voor je bericht.
Er is meestal de tweedeling: mensen die heel goed meekunnen in de nagebootste werkelijkheid en mensen die er tegenaan blijven kijken. Er zijn mensen die vooraf denken dat ze niet ‘mee’ kunnen, die achteraf toch helemaal in de situatie op kunnen gaan. Het staat of valt bij het realiteitsgehalte, denk ik. Als je een aantal zeer realistische elementen aanbiedt, vullen onze hersenen de rest vanzelf aan. En volgen ook je werkelijkheidsgetrouwe reacties, alsof de situatie echt is.
Als er 2 agenten bij je aan de deur komen en zeggen: “ik heb een slecht bericht,” dan begin je ook direct te reageren alsof het de waarheid is (hoe je reactie dan ook zal zijn in zo’n situatie); en als ze erachter komen dat ze bij de verkeerde deur hebben aangebeld, is jouw reactie toen ze aanbelden er niet minder waarachtig om, ook al was je reactie achteraf gezien op iets dat maar ‘alsof’ was. Niet de waarheid.
Het voor waar nemen is iets wat je kunt doen of nalaten, blijkbaar.
Ik denk dat het een mooie gave is van het menselijk brein, dat je niet alles ‘echt’ hoeft mee te maken, om er toch van te kunnen leren, bv. door simulatie.
Ander mooi voorbeeld is dat men heeft ontdekt dat iemand die bv in het gips ligt en niet kan bewegen, er baat bij heeft om te doen alsof hij bepaalde spieren al beweegt, ook al kan dat niet echt. Het versnelt de revalidatie op het moment dat de spieren wel weer echt kunnen bewegen.
Het echtheidsgehalte. Dat is belangrijk om aan te reiken als trainingsacteur. De simulatie met de lastige klas, wat niet met acteurs, toch, of vergis ik me daarin? Het maakt uit of deelnemers onderling rollenspelen of met een getrainde acteur.
En het klopt: ik heb niet precies beschreven wat ik doe in de spelles, waardoor het zo’n bijzondere les wordt. Ik had het er vandaag nog over met mijn collega en mede-oprichter van de WWLA Opleiding, of je zoiets kunt filmen en of er dan niets verloren gaat aan wat er nu werkelijk gebeurt, in het proces naar het vinden van spelvrijheid. Het is me in ieder geval nog niet gelukt het te beschrijven. En dus blijft het vooralsnog iets magisch. Een cliffhanger – ja – die ingelost wordt voor mensen die het zelf komen meemaken, en die een cliffhanger blijft voor hen die dat niet ten deel valt, vrees ik.
Ja, die lastige klas was niet met acteurs. Terechte opmerking. Zal vast anders gegaan zijn als dat wel zo was geweest.
En wat die cliffhanger betreft. Ik was de dubbele punt erachter vergeten 🙂 Ik leer van dit blog dat jij altijd jij bent. Wel of niet in je rol. Wel of niet in je spel. Want spel is werkelijkheid. En dát is wat ik wel zo prettig vind.
PS
Heb je wel eens de studenten gevraagd om te beschrijven wat hen overkomt in die Spelles?
Hallo, ik ben een van de studenten die afgelopen vrijdag heeft deelgenomen aan de spelles met mijn, door Loes herschreven, scene.
Het karakter dat ik aanvankelijk begon te spelen (met een script in haar hoofd), werd ik, met behulp van Loes, uiteindelijk. Wat mij is overkomen is het beleven van pure emotie en uitdragen van gevoel in mijn spel, zonder dat ik verder nadacht over wat ik zou gaan zeggen of doen. Mijn regie gaf ik als ware uit handen. Wanneer je oprechte emoties beleeft, denk je niet na over je tekst of houding. Zo zag ik ook diverse van mijn medecursisten transformeren in hun rol tot een echt mens van vlees en bloed. Zij waren op dat moment en dat spel raakte me. Je voelt hun euforie, liefde, verdriet, pijn, frustratie. Wat het ook zo bijzonder maakte, is dat iedere scene een monoloog inhield zonder enige vorm van tegenspel. Je doet het uiteindelijk helemaal alleen.
Het verschil tussen het ‘spelen’ en het ‘zijn’ is enorm groot en niet met elkaar te vergelijken. Dat maakte het voor mij een moment van eureka. De energie die op dat moment vrijkwam en alles wat dan op de plaats lijkt te vallen in de scene.
Ik hoop dat mijn poging tot uitleg hierboven iets meer duidelijkheid schept :).
Hallo, ik ben ook een van de studenten die vrijdag de spelles van Loes hebt mogen ervaren, beleven en uitvoeren.
Je brengt een korte filmscene in (maximaal 1-2 minuten), je beschrijft waarom je tot deze keuze bent gekomen en wat het in je oproept. Loes beschrijft een prachtige monoloog, waarin zeer herkenbare dingen in zaten. En eigelijk alles aanwezig om iets van uit jezelf neer te zetten. Spanning, emotie, op zoek gaan naar en gebruik maken van de ruimte met enkele rekwisieten. Dan begint het spel, ondersteunt met een prachtige en passende muziekkeuze welke door Loes zorgvuldig is uitgekozen. Dat roept al een bepaalde spanning in je op en al snel voel en beleef je de situatie intens. Emotie’s als angst, paniek, verdriet, zorgzaamheid komen boven en zo speel je de scene. Soms verlies je het even, omdat je toch van tevoren dingen hebt ingevuld dan wel aan een bepaalde vraag geen intentie kan geven. Loes begeleid je door dit proces en probeert dingen nog meer naar boven te krijgen/zichtbaar te maken. Zo werk je naar een climax en het 2e muziekfragment komt er bij, wederom een prachtige keuze. Ik beleef intens een persoonlijke emotie en zie als het ware weer voor me. En dan is de scene voorbij en de ondersteuning van Loes, brengt je weer snel in de realiteit. Echt genieten was het afgelopen vrijdag, zeg maar een cadeautje om diverse emoties bij je medestudenten en jezelf te ervaren.
Hopelijk geeft dit enige toelichting op bovenstaande;)
Ton en Simone, prachtige beschrijvingen van jullie! Dank voor de bevlogen en warme bijdragen.
Ik had een euforisch gevoel toen ik naar huis ging. Waarom?
Allereerst was het geweldig om naar 13 verschillende monologen te kijken.
Omdat we elkaar na 12 keer aardig beginnen te kennen geeft dit een extra dimensie. Je moedigt elkaar aan, iedereen is zenuwachtig, er bestaat verbondenheid.
Ja en met jou als lerares is het geweldig. Ik denk dat de meeste cursisten er zo over denken maar ik zal het bij mezelf houden.
Je laat me mijn grenzen opzoeken, je daagt uit, je moedigt aan en brengt me tot een punt waar ik zonder jou niet zou komen.
Een heerlijk gevoel, het is hard werken maar zeer belonend. Ik ben eigenlijk helemaal gelukkig op die zolder.
Er is een enorme dynamiek en mensen komen nader tot elkaar.
Ik voel me op zo’n dag als een spons die alles wil opzuigen en niets wil missen. En ik vind jou echt een prachtige lerares en coach. Uitdagend, niet snel tevreden maar heel veilig en betrokken.
Ik had deze dag voor geen goud willen missen!
Wow, Karina, wat een prachtbeschrijving. Dank je wel. Ook voor de complimenten, je positieve feedback. Bijzonder om te horen. Jij gelukkig. Ik gelukkig.
Ik ben ook één van Loes haar studenten. De les met Loes, de spelles, daar kijk ik naar uit; lekker out of your comfort-zone 🙂 Mijn medestudenten beschrijven hierboven al goed wat je meemaakt in zo´n les. En ja Karina, Loes is een top-lerares, een schoolreisje zeg maar..
Ik denk dat het euforisch gevoel ontstaat op het moment dat je kan loskomen van jouw eigen ego, individuele belangen, zienswijzen, patronen. En je totaal kan verplaatsen in een ander karakter. Vrijheid..
Dat Eureka-moment ontstaat zodra je voelt jezelf totaal los te kunnen laten. Praktisch gezien? Het (in de voorbereiding op je rol) jezelf blijven voeden en voeden, door je in te leven. Hoe komt iemand tot een wanhoopsdaad? Wat denkt doet iemand wanneer hij/zij een affaire heeft, zijn/haar kind op straat zet, een voyeur is, hoe kijkt iemand uit zijn ogen in een tram die hij elke dag om 07.08u pakt en niet die van 07.34u? Hij of zij heeft àltijd goede redenen.
Echt spelen, (niet spelen, maar zijn), begint met een waar empathisch vermogen, juist in personages die ver van je afliggen. Waarom doet deze persoon zo, waarom tikt hij met zijn vinger? Wie ben je, wat doe je, wat deed je en wat ga je doen. Wat zijn je lievelingskleren? Waarom? Op welke politieke partij stem je? Waarom? Hoe is de relatie tussen je man en zijn vader? Waarom? Waarom geeft mijn chinese collega mij thee aan met 2 handen? Waarom? Ga zo maar door, dat is voeden, ‘waarom’, ‘waarom’, de hele dag door.
Ik heb altijd geleerd me in die ander te verplaatsen, dan maak ik er maar mijn vak van, het voelt zo fijn. Het is dan ook heerlijk dat dit een constructief doel heeft, meehelpen in iemands ontwikkeling.
Daarnaast is echt spelen heerlijk, het is jezelf vertrouwen, loslaten, je horizon verbreden etc.
Mooie dag!
Voor mij is het al weer een paar jaar geleden dat ik deze spelles bij Loes volgde. Maar nog steeds denk met veel plezier aan de intensiteit waarmee een en ander gepaard ging. De scene uit een film van Pedro Almodóvar, de gekozen Bach aria, de betrokkenheid, de aandacht en de kunde van Loes staan mij nog als de dag van gisteren voor de geest. Tot op vandaag een verrijking!
Eva, dank je wel voor je uitgebreide, herkenbare toelichting.
Michel, wat leuk hier jouw bericht te lezen. Zo leuk dat WWLA echt voelt als een groep mensen die iets met elkaar hebben, doordat ze de opleiding hebben gevolgd. Dank!
Ja, nog zo’n cursist. Alweer bijna twee weken geleden. De teksten voor morgen me nu proberend eigen te maken! Nu toch nog even terugkijkend naar de vorige lesdag.
Ook ik ging met een heerlijk gevoel terug naar huis. Zowel het zelf spelen, als kijken/beschouwen zijn leerzame ervaringen. Het was een dag met een strik erom!
Het doorborduren/spelen binnenin de monoloog deed me denken aan de ervaringen van ‘speelzaalspel’ gegeven door Reinier op de Academie voor expressie door woord en gebaar. Zoals een jong kind uren achter elkaar kan spelen steeds gebruik makend van nieuwe spel impulsen. Daar mochten we soms een hele ochtend doorspelen, ook zoeken naar wat levert spel op. Van binnenuit, van buiten, met behulp van de omgeving, materialen, de ruimte, de stem al of niet met interactie tussen medespelers.
In dit geval bij Loes ging het via de imaginaire personen in de laptop) De spel impulsen kwamen van de aanwezige attributen, de inbreng van buiten af(sturing van Loes) door verbeelding te gebruiken, de fictieve wereld in jezelf visualiseren, voor je zien, als ‘echt’ Dit alles helpt de emoties te sturen. En Paf! Snel transformeren van heftige emotie naar onzeker, nieuwsgierig onderzoekend open gedrag. Achteraf is het weer heel duidelijk, op de momenten dat ik er niet “in” zit dit voor de kijker helder zichtbaar is. Ook bij het kijken/beschouwen zie je wanneer de medecursisten geloofwaardig over komen. Het is ook spannend om tijdens het kijken na te denken wat je zou kunnen doen om de spelers in het spel te trekken (Loes heeft verschillende pogingen gedaan) Een beetje mee veren in die regisseurs rol maakt het interessant, leerzaam om de dag ook als kijker door te brengen.
Loes Bedankt, morgen weer lekker aan de slag met z’n allen.
Tineke R
Dag Tineke, het is al weer meer dan 32 jaar geleden dat wij samen in de speelzaalspelen van Reinier Niens het spelen beleefden. Vandaag heb ik mijn theatergroep Nocturne aan de hand genomen om op deze manier aan hun nieuwe stuk te gaan werken. Het werkt nog steeds. Ik heb Reinier’s naam genoemd en ben daarna op zoek gegaan naar de vakinhoudelijke ondersteuning op internet. Weinig! Alleen jouw naam. Dat doet deugt. Zeker ook om te zien (?) dat je nog in ons vak actief bent.